Piołun – gorzkie zioło Artemidy – wierzenia, zastosowanie, przepisy

przez ·

Historia / lecznictwo ludowe/ wierzenia

Nazwy ludowe: piołunek, piełynek, piełon, piłun, palyn, bielica piołun, absynt, psy ruta, wermut

Polska nazwa piołun może mieć związek ze słowami palić, płonąć. Prawdopodobnie powstała albo w wyniku powiązania z ostrym, piekącym smakiem rośliny albo ze sposobu w jaki używano piołunu aby chronić się przed epidemią, kiedy to spalano i okadzano jego dymem pomieszczenia.  Według innej interpretacji nazwa piołun może pochodzić od czasownika pić, pijać, ponieważ wywar z tej rośliny ze względu na silną gorycz służył do zaprawiania napojów alkoholowych. W starożytnej Grecji swoją nazwę apsinthion ( αψίνθιον) zawdzięcza niezbyt przyjemnemu smakowi. Dioscorides (I w. n. e. ) i Teofrast (IV / III w. p. n. e) określali go ápsinthos – nieprzyjemny,  lub ápinthos – nienadający się do picia. W germańskiej literaturze ziołolecznictwa pojawia się z kolei nazwa Wermut, wskazująca na przeciwpasożytnicze działanie tej rośliny (Werm w języku staroniemieckim to robak). Od czasów antycznych wysoko ceniono lecznicze właściwości  piołunu. Istniało w niektórych rejonach przekonanie że nie ma lepszego leku nad piołun i czosnek.  Avicenna (980-1037) perski lekarz i filozof przypisywał piołunowi właściwości żółciopędne, moczopędne, przeciwgorączkowe, a także uważał go za środek żołądkowy i regulujący miesiączkowanie. Zalecał spożywanie ugotowanego z ryżem ziela piołunu z dodatkiem miodu przeciw robakom, przy zatruciu grzybami i przeciw obrzękom, a opatrunki z roztartym piołunem i kompresy w chorobach uszu. W średniowiecznej Europie uważano bylicę piołun za „najlepszego mistrza na wyczerpanie” (the most important master against all exhaustions). Adam Lonitzer (1528-1586), niemiecki botanik, radził aby dodawać go do różnych potraw jako środek sprzyjający trawieniu, rozgrzewający i wydalający trucizny oraz żółć. Na Rusi sok z piołunu uważano za środek gojący rany i oczyszczający krew. Sporządzano odwar z rośliny zebranej w maju i pito go przy gorączce z dreszczami, żółtaczce, puchlinie wodnej, chorobach wątroby, pęcherza moczowego i śledziony, wymiotach oraz biegunce. W Ameryce piołun był lekarstwem na cholerę i robaki. W polskiej tradycji ludowej piołunowi przypisywano moc leczniczą głównie ze względu na jego gorycz, która miała wypędzać chorobę. Stosowano go głównie w chorobach żołądka ale też  przy braku apetytu, robaczycy, bólach głowy, w chorobach kobiecych, chorobach dróg oddechowych, febrze, urazach oraz w terapiach wzmacniających. Dzieciom na ból żołądka podawano do zjedzenia świeże listki z miodem, dodatkowo okładając brzuch zaparzonym zielem, a na pobudzenie apetytu podawano po kropelce naparu. Biegunkę i czerwonkę leczono przez picie nalewki piołunowej lub odwaru z szałwii i piołunu, okładając dodatkowo brzuch zaparzonymi ziołami. Odwarem przemywano skórę przy świerzbie. Kobiety stosowały napar z piołunu na pobudzenie miesiączki.  Picie odwaru miało powodować poronienie. Odwar lub nalewka piołunowa pite po porodzie pomagały oczyścić krew. Dla słabych, chorowitych dzieci przygotowywano wzmacniające kąpiele piołunowe. Popularne było kadzenie dymem piołunowym w czasie epidemii oraz nacieranie świeżym zielem dłoni co miało chronić przed chorobą. W tradycji słowiańskiej używano tej gorzkiej i ostro pachnącej rośliny w magii ochronnej, przeciwko złym duchom, demonom i czarownicom. Był również stosowany w obrzędach pogrzebowych.  Zmarłego obmywano wodą zaprawioną piołunem, a następnie wkładano mu ziele lub wianuszek z piołunu pod głowę. Czasem najpierw układano w trumnie piołun na kształt krzyża, a dopiero na nim kładziono zmarłego. Na Ukrainie młodo zmarłe kobiety obkładano piołunem i miętą. Piołun symbolicznie wiązano ze śmiercią, tęsknotą, smutkiem, płaczem, gniewem, nieszczęściem i odrzuceniem ale równocześnie uznawany był za symbol siły, wytrzymałości i odporności związanej z ascezą. W tradycji chrześcijańskiej aromatyczny, gorzki piołun symbolizuje Apokalipsę; I trzeci anioł zatrąbił: i spadła z nieba wielka gwiazda, płonąca jak pochodnia, a spadła na trzecią część rzek i na źródła wód. A imię gwiazdy zowie się Piołun. I trzecia część wód stała się piołunem, i wielu ludzi pomarło od wód, bo stały się gorzkie Ap 8,10-11. Miał również  chronić przed piorunami, dlatego w czasie burzy wieszano nad drzwiami wianuszki z piołunu poświęcone  podczas oktawy Bożego Ciała, wkładano do pieca i palono ziele piołunu poświęconego na Matkę Boską Zielną lub okadzano dom poświęconym wiankiem z piołunu. Pod nowo budowany dom kładziono pieniądze aby grosz się trzymał tego domu i nieco święconego ziela z piołunem dla ochrony. Kiedy pierwszy raz wychodzono w pole, zakładano za pług gałązkę piołunu z ziela święconego z dniu Matki Boskiej Zielnej co miało dawać siłę, wytrzymałość i odporność na choroby plonom.

Występowanie

Piołun jest rozpowszechniony niemal w całej Europie, północnej Afryce, zachodniej części Azji. Został również zawleczony do Ameryki Północnej, Południowej i Nowej Zelandii. Występuje pospolicie w naszym kraju głównie na  przydrożach i nieużytkach. Jest także rośliną uprawianą na plantacjach.  Lubi gleby wapienne, często kamieniste i żwirowe i zasobne w azot.

Opis rośliny

Rodzina: Astrowate (Asteraceae) dawniej złożone (Compositae)

Bylica piołun jest byliną, tworząca niemal półkrzew o silnym, charakterystycznym aromacie korzennym. Tworzy silne kępy i darnie. Z kłącza w pierwszym roku wyrasta rozeta szarozielonych pierzastosiecznych liści, a w latach następnych rozgałęzione srebrzysto owłosione pędy dorastające do 120 cm wysokości. Dolna część łodygi częściowo drewnieje.  Liście jedwabisto filcowate, od góry szarozielone, spodem białawe, pierzastosieczne z odcinkami podłużnie lancetowatymi. Kwitnie od lipca do sierpnia, Na wierzchołkach rozgałęzień łodygi pojawiają się kwiaty drobne, żółtawe, zebrane w małe, niepozorne, kuliste koszyczki tworzące razem wąską wiechę.  Owocem jest wydłużona, brunatna niełupka.

Uprawa

Aby założyć uprawę bylicy piołun w przydomowym ogrodzie możesz albo przesadzić roślinę ze stanu naturalnego, albo wysiać  nasiona bezpośrednio do gruntu najlepiej jesienią, od września do końca października. Gęsty siew nasion zapobiega powstawaniu grubych łodyg (Kołodziej). Piołun rośnie dobrze na każdej glebie, jednak lepiej jeżeli będzie ona lżejsza i raczej sucha niż wilgotna. Jak każda roślina aromatyczna, bogata w olejki eteryczne lubi stanowiska słoneczne. Jest odporny na mrozy i długotrwałą suszę.

Zbiór

Ziele piołunu jest gotowe do zbioru kiedy zaczynają się rozwijać pierwsze koszyczki kwiatowe. Wtedy możesz ściąć górne, kwitnące części pędów oraz liście. Zostaw zdrewniałe części łodyg ponieważ zaczną z nich wyrastać nowe pędy. Surowiec z jednej rośliny możesz tym sposobem zebrać 2 lub nawet 3 razy w roku. Susz w ciemnym przewiewnym miejscu w temperaturze do 35 st. C. Przechowuj całe ususzone liście i górne części pędów w szczelnym pojemniku w chłodnym miejscu. Rozdrabniaj bezpośrednio przed użyciem, ponieważ  rozdrobniony surowiec szybko wietrzeje i traci swoje lecznicze właściwości. Wyciągi alkoholowe ze świeżej rośliny są bardziej wartościowe niż z suszonego zioła, dlatego możesz zebrane części piołunu albo od razu przetworzyć, albo zamrozić.

Korzyści odżywcze
Witamina C

Substancje fitochemiczne

Związki goryczowe (glikozydy gorczyczne) – absyntyna, anabsyntyna, artabsyna;  garbniki, kwasy organiczne (np. bursztynowy), olejek lotny – do 1 %, sole potasowe, miedziowe i żelazowe, karoten, żywice, triterpeny,  flawonoidy. Olejek eteryczny piołunowy zawiera między innymi: tujon, azulen, pinen, felandren, keton D-tujon, tujol i kadinenn (Różański)

 Inne zastosowania

  • Piołun trzymany w szafach odstrasza mole i pluskwy. Dawniej wieszano pęczki piołunu w spiżarniach i spichlerzach. Współczesne badana udowodniły, że substancje zapachowe piołunu działają silnie odstraszająco na chrząszcze oprzędzików i samców stonki ziemniaczanej.  Stwierdzono, że olejek działa śmiertelnie na przędziorka chmielowca, a 10% wodny wyciąg z suchej masy piołunu ogranicza żerowanie samic i samców oprzędzika pręgowanego, szkodnika roślin motylkowych, działa zabójczo na larwy i bezskrzydłe samice mszycy grochowej oraz ogranicza żerowanie larw stonki ziemniaczanej. Dorosłe osobniki stonki skutecznie zwalcza 30% wyciąg ze świeżej masy piołunu (Wójcik-Stopczyńska i Współ.)
  • Jako przyprawa, piołun wraz z innymi ziołami jak anyż, fenkuł, melisa itd. był używany do wyrobu korzennego wina wermutu oraz alkoholowego absyntu (rodzaj wódki piołunówki), szczególnie rozpowszechnionego we Francji, Szwajcarii i Włoszech. Wermut był już znany w starożytnej Tracji. W Bawarii dawniej piołun dodawano do piwa zamiast chmielu.
  • Z piołunu pozyskiwano barwnik do farbowania tkanin na żółto, a z dodatkiem siarczanu żelazowego na seledynowo lub oliwkowo.
  • Dawniej wierzono że dodatek piołunu do atramentu ochroni zapisane nim księgi przed myszami i robactwem
  •  Sadzono go przy pasiekach gdzie przeciwdziałać miał chorobom pszczół.
  • Piołun sadzony przy kapuście i drzewkach owocowych chroni je przed owadami.
  • Zabrudzone smarem i olejami ręce możesz zmyć naparem z piołunu.

Charakterystyczną cechą piołunu jest jego gorzki smak, jest nawet powiedzenie „gorzki jak piołun”. Od wieków był stosowany w leczeniu dolegliwości żołądkowo-jelitowych, a także jako skuteczny środek na pasożyty. Dużą popularność zystał w XIX wieku jako składnik alkoholowego napoju halucynogennego o zielonkawej barwie – absyntu. Trunek ten zwano również zieloną wróżką lub zieloną muzą. Pisano o nim wiersze, uwieczniano go na obrazach (Viktor Oliva Pijak Absyntu, Edgar Degas Absynt, Albert Maignan Zielona Muza, Jean-François Raffaëlli Pijący absynt).

Surowiec

Kwitnące ziele, liście, olejek eteryczny

Smak  i zapach

Smak bardzo gorzki; zapach aromatyczny, korzenny

Działanie

Związki goryczowe zawarte w piołunie pobudzają trawienie za pomocą kilku mechanizmów. Najpierw następuje podrażnienie zakończeń nerwowych języka, w konsekwencji czego rozpoczyna się odruchowe wydzielanie soku żołądkowego. Następnie pobudzone zostają nerwy wydzielnicze w wątrobie i trzustce, w wyniku czego zwiększa się produkcja żółci i soku trzustkowego.  Substancje gorzkie oddziałują również bezpośrednio na żołądek, prowadząc do wzmożonych ruchów żołądka i powiększenia małych naczyń śluzówki. Udowodniono, że oprócz goryczek także związki zawarte w olejku eterycznym zwiększają produkcję soków trawiennych i poprawiają ukrwienie (Szopa i Współ.)  Wyciągi z piołunu pobudzają apetyt i działają  rozkurczowo na przewód pokarmowy i drogi moczowe.  Piołun jest skutecznym środkiem działającym toksycznie na  pasożyty  przewodu pokarmowego oraz  pasożyty skóry. Lepiej pod tym kątem działają wyciągi alkoholowe niż wodne. Wyciągi wodno-alkoholowe z piołunu działają również przeciwbakteryjnie, szczególnie w stosunku do bakterii gram-dodatnich jak laseczki beztlenowe, gronkowce, paciorkowce i  hamują rozwój drożdżaków. Stosowane zewnętrznie w formie okładów, przemywań ułatwiają gojenie ran, oparzeń, owrzodzeń.Wyciągi z piołunu pobudzają i regulują miesiączki. Napar i nalewka obniżają gorączkę, odprężają i działają przeciwzapalnie. Płukanki łagodzą stany zapalne błon śluzowych jamy ustnej  gardła. Maść piołunowa pobudza krążenie w zastanych, obolałych częściach ciała, dzięki czemu wspomaga leczenie i łagodzi ból.

Zastosowanie

Piołun i jego przetwory możesz stosować aby poprawić trawienie np. kiedy czujesz się ciężko po obfitym posiłku lub odczuwasz niestrawność. Zarówno wyciąg alkoholowy jak i herbata piołunowa przyniosą ulgę w dolegliwościach żołądka i jelit połączonych ze zmniejszonym wydzielaniem soków trawiennych, z objawami zgagi, odbijania, wzdęć, bólu brzucha. Według A. Ożarowskiego dobre wyniki uzyskiwano stosując przetwory piołunowe w leczeniu atonii jelit i uporczywych zaparć u osób starszych. Napar z piołunu możesz pić w infekcjach jak przeziębienie czy grypa, jednak ze względu na gorzki smak lepiej jeżeli zmieszasz go z innymi ziołami o podobnym działaniu. Według H. Różańskiego nalewka zażywana i dodatkowo wcierana w skórę obniża gorączkę. Płukanie  chorego gardła naparem złagodzi stan zapalny i uśmierzy ból, natomiast okłady zarówno z naparu jak i świeżego ziela możesz stosować na stłuczenia i użądlenia owadów.  Leczenie chorób skóry związanych z pasożytami możesz uzupełnić o kąpiele w wywarze z ziela piołunu. Wewnętrznie i zewnętrznie piołun stosuje się w kuracjach przeciwpasożytniczych, oraz aby odstraszyć pchły, komary, muchy i mole.

Bezpieczeństwo stosowania

Stosuj przetwory z piołunu przez krótki czas i nie przekraczaj zaleceń dotyczących dawkowania.  Kuracje piołunowe nie powinny trwać dłużej niż 15 dni. Następnie musisz zrobić przerwę trwającą co najmniej 7 dni i dopiero wtedy możesz powtórzyć leczenie (Różański). Zbyt długie przyjmowanie przetworów piołunowych może wywołać u ciebie trwałą awersję wobec gorzkiego smaku (w tym innych leków).  Piołun jest bogaty w substancje, które w nadmiernych dawkach działają toksycznie na organizm, jednak są one dobrze zbadane dlatego stosowanie przetworów zgodnie z zaleceniami uważa się za  bezpieczne. Profil toksykologiczny rośliny jest na tyle dobrze znany, ze niektóre związki do tej pory uważane za toksyczne, w chwili obecnej bada się pod kątem działania leczniczego (Szopa i Współ.). Najbardziej znanymi substancjami toksycznymi występującymi w piołunie jest absyntyna i tujon. Związki te bardzo dobrze rozpuszczają się w alkoholu, dlatego występują w sporych ilościach w nalewkach i intraktach piołunowych. Nadmierne dawki oraz zbyt długie stosowanie piołunu i jego przetworów może wywołać wymioty, biegunkę, zatrzymanie moczu, uczucie oszołomienia, nadmierne krwawienia miesiączne. Wodne wyciągi z bylicy piołunu w dużych dawkach i lub zbyt często stosowane powodują bóle i zawroty głowy, a u kobiet w ciąży poronienie. Przedawkowanie wyciągów alkoholowych zawierających piołun ( w tym także napojów alkoholowych jak piołunówka, absynt itp.) lub doustne przyjęcie olejku eterycznego z piołunu może wywołać uszkodzenie ośrodkowego układu nerwowego, które objawia się zawrotami głowy, halucynacjami, drgawkami, a w poważniejszych przypadkach mogą prowadzić do uszkodzenia mózgu i śmierci. Zbyt duża ilość ziela piołunu w pożywieniu zwierząt gospodarskich jak konie, owce, krowy również prowadzi do zatruć. Suszenie nie wpływa na zmniejszenie toksycznego działania, dlatego piołun nie powinien znajdować się w sianie, które jedzą zwierzęta.

Przeciwwskazania

Nie stosuj preparatów z piołunem w okresie ciąży i karmienia, a także jeżeli chorujesz na  wrzody żołądka lub dwunastnicy, niedrożność dróg żółciowych, choroby wątroby, krwawienia z przewodu pokarmowego, hemoroidy lub masz uczulenie  na rośliny z rodziny astrowatych.

Ciąża-nie stosuj, ryzyko poronienia

Laktacja – nie stosuj, związki goryczkowe przechodzą do mleka, ryzyko uszkodzenia płodu

Dzieci – tylko w zalecanych dawkach, nie podawaj wyciągów alkoholowych z piołunu

Preparaty i dawkowanie

Napar piołunowy 1 łyżkę świeżego lub suchego rozdrobnionego ziela zalej 1 szklanką wrzącej wody, przykryj, odstaw na 30 minut, przecedź. Pij małymi porcjami w ciągu dnia (Różański). Jeżeli chcesz aby napar pobudził trawienie, apetyt i zadziałał ogólne wzmacniająco pij po 1 łyżce godzinę przed posiłkiem przez kilka dni (Ożarowski)

Nalewka piołunowa (piołunówka)  1 część suchego rozdrobnionego ziela zalej 3-5 częściami alkoholu 40-65%, odstaw na przynajmniej 1-2 tygodnie, przecedź. Zażywaj 2-3 x dz. po 5 ml lub 1 x  dz.  po 15 ml, rano. Możesz również stosować do wcierania przy bolących stawach, kontuzjach sportowych, nerwobólach, bólach mięśni (Różański)

Alkoholatura na gorąco/ intrakt do butelki włóż kilka świeżych , rozdrobnionych pędów piołunu z pączkami kwiatowymi i od razu zalej gorącym alkoholem 40-60%, w proporcji 1 cz. ziela na 3-5 cz. alkoholu,  odstaw na 1-4 tygodnie, przefiltruj. Zażywaj 1-3 x dz. po 5-10 ml lub  mały kieliszek dziennie na pobudzenie przewodu pokarmowego i przemiany materii oraz poprawę samopoczucia, ponadto przy nerwicach wegetatywnych zażywaj przez 1-2 tygodnie, po czym zrób miesięczną przerwę, po której możesz ponowić kurację jeżeli to będzie konieczne.. Stosuj zewnętrznie do nacierania i zwalczania pasożytów skórnych. Ponadto możesz wcierać we włosy 2 x w tygodniu przy wypadaniu, łupieżu i zapaleniu skóry głowy (Różański)

Wino piołunowe (Ożarowski) 3-5 łyżek rozdrobnionego ziela piołunu zalej ½ szkl alkoholu 40% i pozostaw na 24 h. Dodaj 1 l białego wina, odstaw do następnego dnia i przecedź. Pij po 1 łyżeczce do herbaty 3 x dz. 30 min przed posiłkami na pobudzenie apetytu

Wino piołunowe (Muszyński) 30 g ziela piołunu i  5 g cynamonu zalej 750 ml białego wina. Maceruj przez tydzień  przecedź. Pij po kieliszku przed obiadem i kolacją.

Wino piołunowe (Górnicka) w 1 litrze białego wina maceruj przez 4 dni 30 g kwitnących wierzchołków piołunu i liści. Zażywaj 1 kieliszek przed jedzeniem dla pobudzenia apetytu, 1 kieliszek po jedzeniu na usprawnienie trawienia, 1 kieliszek rano na czczo przeciwczerwiowo.

Olejek piołunowy możesz zażywać jako środek antyhistaminowy, rozkurczowy, przeciwkolkowy, antyparazytyczny, poprawiający samopoczucie i trawienny w dawce 5 kropli 1-3 razy dziennie. Rozmieszany ze spirytusem i wcierany w skórę działa przeciwobrzękowo, przeciwbólowo i przeciwzapalnie, przyśpiesza resorpcję krwiaków i wysięków zapalnych (Różański)

Proszek piołunowy zmiel suszone ziele na proszek i zażywaj 1-5 g na gorączkę, 0,6-2 g na ogólne wzmocnienie organizmu, 4-10 g przeciwczerwiowo (Górnicka). Proszek możesz przyjmować po zmieszaniu z wodą, miodem lub w formie kapsułek. Dawka dla dzieci:  zmieszaj 2-3 g proszku z łyżką miodu. Podawaj na czczo przeciwko robakom jelitowym u dzieci (Ożarowski)

Syrop piołunowy przez 5 godzin maceruj w litrze wrzącej wody 150 g wierzchołków kwiatowych lub liści piołunu, gotując na wolnym ogniu zredukuj objętośc do 1/3 litra. Przecedź i dodaj 500 g miodu. Gotuj dalej na małym ogniu do konsystencji syropu i stosuj jako środek trawienny  przeciwrobaczy (Górnicka)

Odwar garść piołunu zalej litrem wody i gotuj przez 5 minut stosuj jako antyseptyk i środek zabliźniający do obmywania zwiotczałych ran, wrzodów, na ukąszenia owadów (Górnicka)

Lecznicze mieszanki

Zioła gorzkie zmieszaj po 1 cz. ziela piołunu, ziela tysiącznika, liści bobrka, liści mięty pieprzowej i kwiatów rumianku, oraz ½ cz. owoców kminku. Zalej 1 łyżkę ziół 1 szkl wrzącej wody  pozostaw do zaparzenia na 15 min, przecedź. Wypij porcjami w ciągu dnia na 30 min przed jedzeniem jako środek pobudzający wydzielanie soku żołądkowego, poprawiający trawienie i przywracający apetyt (Ożarowski)

Zioła w kolce jelitowej zmieszaj po 1 cz. (np. 10g) ziela piołunu i korzeni arcydzięgla oraz po 2 ½ cz (25 g)  kwiatów rumianku, ziela pięciornika gęsiego i kłączy tataraku. Zalej 2 łyżki ziół 1 ½ szkl wrzącej wody i zostaw do zaparzenia na 15 min. Przecedź do termosu i pij ¼ – ½ szkl 2-3x dz. gorący napar małymi łykami (Ożarowski)

 

https://polskaziolamipachnaca.pl/blog/2022/09/03/bylica-piolun/

Tagi:

Możesz również polubić…