„Gorąco należy ochładzać, zimno należy ogrzewać”.

Zioła i korzenie w tradycyjnej medycynie chińskiej stanowią bardzo ważny element codziennego odżywiania i wpływania na zdrowie. Ich działanie określane jest – podobnie jak w diecie – poprzez smak oraz naturę energetyczną, a nie tylko zawartość składników aktywnych, które stanowią o działaniu na organizm człowieka. Leczenie ziołami – fitoterapia w medycynie chińskiej to bardzo skomplikowany system wymagający głębokiej wiedzy o diagnozie oraz działaniu ziół.

Tak samo jak w przypadku żywności, przy rozpatrywaniu wszelkiego rodzaju ziół opisuje się je według pięciu określeń natury lub jakości termicznej: gorące (re), ciepłe (wen), neutralne (ping), chłodne (liang), zimne (han).

Drugą niezwykle ważną cechą ziół jest ich smak.

Istnieje pięć głównych smaków, tak samo jak w przypadku żywności.

słodki (gan)

ostry (xin)

słony (xian)

kwaśny (suan)

gorzki (ku)

Substancje lecznicze mogą być ponadto aromatyczne, ale nie ma to związku z ich smakiem ani jakością termiczną, lecz oznacza zdolność penetrowania do kanałów poprzez pobudzanie funkcji trawiących wilgoć i mętną wilgoć. Ich działanie jest związane ze śledzioną.

Kolejnym dodatkowym smakiem ziół jest tzw. ściągający. Odnosi się nie tylko do odczuć smakowych, ale ma zdolność zapobiegania utracie płynów w sposób niekontrolowany. Aby zrozumieć szerzej działanie smaków, wykorzystywane również w leczeniu i ziołami, trzeba pamiętać o kierunkach ruchu działania każdego ze smaków, który szerzej jest opisany w części dotyczącej diety leczniczej w medycynie chińskiej.

Zioła i substancje o smaku ostrym rozpraszają i poruszają. Zioła i substancje o smaku słodkim wzmacniają, harmonizują oraz nawilżają. Zioła i substancje o smaku gorzkim powodują drenowanie, osuszanie i oczyszczanie. Zioła i substancje o smaku kwaśnym są ściągające i zabezpieczają przed normalnym wypływem płynów i energii. Zioła i substancje o smaku słonym przeczyszczają i zmiękczają. Substancja o smaku mdłym wyprowadzają wilgoć, pobudzają diurezę. Zioła i korzenie chińskie nadają się do dodawania do potraw. Dzięki temu dieta nabiera większych właściwości leczniczych.

 

Ogólne zasady są następujące:

– zioła zimne i chłodne podaje się w syndromach gorąca, a zioła gorące w syndromach zimna. Zioła o charakterze termicznym zimnym i chłodnym spowalniają procesy energetyczne organizmu. Zioła te działają w głębi. Pojęcie ochładzania jest bardzo bliskie pojęciu usuwania toksyn z organizmu.

– zioła o charakterze ciepłym i gorącym przyspieszają procesy energetyczne, powodują rozpraszanie czynnika chorobotwórczego.

– zioła o charakterze neutralnym działają głównie na środek organizmu. Stosuje je się do leczenia schorzeń wywołanych w równym stopniu przez czynniki chorobotwórcze zimna, jak i gorąca.

Wyodrębniamy 4 główne kierunki działania ziół: w górę (np. rozmaryn, traganek, żeń-szeń), w dół (np. mniszek lekarski, prawoślaz), na zewnątrz (np. papryka ostra, imbir świeży) i do wewnątrz (np. malina, cytryniec chiński).

Przykładowo ból głowy jest to nadmiar energii idący do góry i wtedy myślimy o ziołach, które mają kierunek działania w dół. Z kolei przykładem nadmiaru energii w dół będzie np. ospałość. Jeżeli czujemy się wyczerpani, następują nadmierne poty, to zaburzeniem będzie kierunek energii na zewnątrz, i odwrotnie – brak pocenia się, to zaburzenie energii do wewnątrz. Wówczas pomyślimy o ziołach, które potrafią odwrócić ten kierunek, np. imbir.

Przy komponowaniu mieszanek ziołowych bardzo istotny jest również smak danego zioła, smak jaki odczuwamy w ustach. Wyróżniamy smak gorzki (np. bluszczyk kurdybanek), kwaśny (np. cytryniec chiński), słodki (np. lukrecja), ostry (np. stroiczka), aromatyczny (np. tymianek), słony (np. morskie glony) i mdły (np. znamiona kukurydzy).

Smak gorzki oczyszcza i drenuje, usuwa nadmiar wilgoci, ma charakter oczyszczający, a równocześnie wzmacniający i osłaniający. Po podaniu takiego zioła następuje ponowne udrożnienie kanałów energetycznych.

Smak kwaśny działa sciagajaco, nadaje trwałości, stabilności, utrzymuje na właściwym miejscu, kontroluje nadmierny ruch energii i stosowany np. do leczenia biegunek.

Smak słodki harmonizuje, łagodzi i wzmacnia, dostarcza aktywnej energii i płynów, dobrze przy komponowaniu mieszanki ziołowej dodać zioło o smaku słodkim, żeby całość zharmonizować.

Smak ostry zwiększa ruch przepływu energii Qi i krwi przez naczynia, rozprasza tę energię kierując ją na zewnątrz.

Smak aromatyczny ma wpływ odciążający, przeciwdziała ciężkiemu nastrojowi, rozluźnia, uspokaja.

Smak słony zbiera, wzmacnia i wytwarza płyny. Smak ten działa nawilżająco i rozmiękczająco.

Smak mdły często jest postrzegany jako podgrupa smaku słodkiego.

 

W pierwszym przypadku (jest nam zimno i mamy dreszcze) przydatnymi ziołami będą:

• owoc kolendry siewnej (smak ostry, zioło ciepłe, kierunek działania do dołu, działa miedzy innymi  na obieg  płuc),
• ziele hyzopu lekarskiego (smak ostry i słodki, zioło ciepłe, działanie do dołu, obieg płuc),
• ziele oregano pospolitego (smak ostry, zioło ciepłe, obieg płuc),
• gałązka cynamonowca (smak ostry, słodki, zioło bardzo ciepłe, obieg płuc),
• kłącze świeżego imbiru (smak ostry, aromatyczny, zioło ciepłe, bieg płuc,)

Natomiast w drugim przypadku właściwe będą inne zioła. Przykładowo:

• kwiat wiązówki błotnej (smak ostry, gorzki, zioło o termice chłodnej, działa między innymi na obieg płuc),
• kwiat pierwiosnka lekarskiego (smak ostry, słodki, temperatura neutralna, obieg płuc),
• kwiat bzu czarnego (smak ostry, zioło chłodne, obieg płuc),
• kwiat lipy (smak ostry, słodki, termika chłodna, płuca),
• ziele mięty pieprzowej (smak ostry, zioło chłodne, płuca).

Tak dobierając zioła bardziej pomagamy organizmowi w walce z chorobą, natomiast jeżeli nasza choroba się rozwija i mamy zmienne objawy raz jest nam zimno, a raz gorąco, to możemy zioła wymieszać w proporcjach pół na pół.

 

W medycynie chińskiej w wyniku obserwacji reakcji organizmu przypisano smaki do konkretnych obiegów czynnościowych, tzn:

–        smak ostry przyporządkowany jest obiegowi płuc (mamy na myśli cały obieg nie tylko narząd płuc),

–        smak słodki przyporządkowany jest obiegowi śledziony,

–        smak kwaśny przyporządkowany jest obiegowi wątroby,

–        smak gorzki przyporządkowany jest obiegowi serca,

–        smak słony przyporządkowany jest obiegowi nerek.

 

Zastosowanie ziół przedstawię na prostym przykładzie. Każdy z nas był chociaż raz przeziębiony. Jeśli w chorobie wspomagamy się ziołami, to do głowy najczęściej przychodzą nam wówczas takie zioła jak: tymianek, malina, czosnek, kwiat lipy, kwiat bzu czarnego, ziele oregano, imbir, pierwiosnek lekarski itp. Przeważnie bierzemy to, co mamy dostępne z tych ziół w domu lub kupujemy gotowe mieszanki. Natomiast choroba przeziębieniowa charakteryzuje się różnymi etapami. Żeby zbytnio mojego wywodu nie komplikować przedstawię zastosowanie ziół w odniesieniu do dwóch stanów przeziębienia: pierwszy – jest nam zimno mamy dreszcze i marzymy o tym, aby schować się pod kołdrą z ciepłą herbatką w ręku, drugi – mamy wysoką gorączkę, suchość jamy ustnej, ból gardła, zaczerwienienie oczu i skóry (na skórze mogą się pojawić ropnie itp.). I właśnie tutaj przydaje nam się wiedza na temat termiki i smaku ziół, ponieważ chodzi o to, aby skomponowana przez nas mieszanka działała w danym momencie na objaw, który występuje w związku z przeziębieniem.

 

BaiHe – bulwa/cebulka lilii

Termika: lekko zimna

Smak: słodki, lekko gorzki

Nawilża Płuca, oczyszcza gorąco, zatrzymuje kaszel; oczyszcza serce i uspokaja ducha. Polecany przy suchości w Płucach, suchego kaszlu i bólu gardła, przy uporczywej niewysokiej gorączce oraz bezsenności spowodowanej rozdrażnieniem i niepokojem w następstwie chorób gorączkowych. Sprawdza się jako dodatek do kompotów lub zup i innych gotowanych potraw.

BaiShao – korzeń białej piwonii

Termika: lekko ochładzająca

Smak: gorzki, kwaśny

Odżywia Krew i reguluje miesiączkowanie, uspokaja wznoszące się Yang Wątroby, chroni Yin. Polecane przy niedoborze Krwi i konsekwencjach związanych z zaburzeniami miesiączkowania, przy bólu w bokach ciała, klatce piersiowej i brzuchu z powodu zablokowania Qi Wątroby, „uspokaja i zmiękcza” Wątrobę, powstrzymuje skurcze brzucha, mięśni i kończyn oraz łagodzi ból i zawroty głowy.

DangGui – korzeń arcydzięgla chińskiego

Termika: ogrzewająca

Smak: słodki, gorzki, ostry

Odżywia Krew, reguluje miesiączkowanie, pobudza krążenie Krwi, działa ogrzewająco, rozpraszając zimno, nawilża i odblokowuje Jelita, pobudza regenerację tkanek oraz łagodzi ból. Polecany przy niedoborze Krwi z szumem w uszach, niewyraźnym widzeniu, bladej cerze, przy zaburzeniach miesiączkowania. Pomocne przy bólu z powodu zastoju Krwi. Można stosować jako dodatek do zup, ze względu na silny smak i zapach nie bardzo nadaje się do kompotów.

GuiZhi – gałązki cynamonowca

Termika: ogrzewająca

Smak: ostry

Ogrzewa powierzchnię ciała i rozprasza zimno przy ataku zimna lub zimna i wiatru z zewnątrz. Odblokowuje Yang, porusza Qi oraz ułatwia krążenie Krwi w naczyniach. Wykazuje lekkie działanie napotne; stosowanie przy pierwszych objawach przeziębienia, ale także przy obrzękach z powodu słabego krążenia Qi i osłabionego Yang. Pomocny także przy zablokowaniu klatki piersiowej i związanych z tym palpitacjach. Dla dobrego i silnego efektu należy spożywać jako wywar, nadaje się również jako bardzo aromatyczny dodatek do zaparzania herbaty lub gotowania kompotu.

HuangQi – korzeń traganka

Termika: lekko ogrzewająca

Smak: słodki

Bonifikuje Śledzionę i pomnaża Qi, unosi Qi Śledziony i Żołądka, wzmacnia Qi ochronną. Z powodzeniem stosowany przy niedoborze Qi z objawami osłabienia apetytu, zmęczenia i biegunki, w przypadkach wypadania narządów oraz przy osłabieniu Qi ochronnej ze spontanicznymi potami, osłabieniu Płuc z krótkim oddechem i skłonności do częstych przeziębień. Pomocne przy rekonwalescencji, przewlekłych owrzodzeniach oraz w przypadkach wyniszczających chorób. Zioło nadaje się do dodawania do zup i kompotów. UWAGA w przypadkach nadciśnienia.

JuHua – kwiat złocienia (chryzantemy)

Termika: lekko chłodna

Smak: gorzki

Rozprasza wiatr i oczyszcza gorąco z objawami gorączki i bólu głowy. Oczyszcza Wątrobę i rozjaśnia oczy, pomocne przy suchości, bolesności, łzawieniu i zaczerwienieniu oczu oraz w przypadku niedoboru Yin Nerek i Wątroby z objawami błyskających punktów przed oczami. Uspokaja Wątrobę i tłumi wewnętrzny wiatr przy bólach i zawrotach głowy z powodu unoszącego się Yang. JuHua nadaje się do zaparzania w formie herbatki solo lub jako dodatek do naparów herbacianych. Dla lepszego efektu odżywczego na zmęczone oczy do naparu można dodać GouQiZi. Po zaparzeniu JuHua rozwija się w piękny kwiat, warto więc zaparzać go w przezroczystych naczyniach.

MeiGuiHua – pączki róży

Termika: ogrzewająca

Smak: słodki, lekko gorzki

Młode pączki chińskiej róży poprawiają przepływ Qi, rozluźniają zaciśnięte Qi z powodu dysharmonii pomiędzy Wątrobą i Żołądkiem z objawami rozpierania i bólu w nadbrzuszu, odbijania i słabego apetytu. Harmonizują Krew, rozpuszczają zastoje przy nieregularnych miesiączkach, napięciu piersi (PMS), bólu okołomiesiączkowym. Po zaparzeniu róża pięknie pachnie i smakuje, można ją zaparzać solo lub z innymi składnikami naparów herbacianych.

SangShen – owoc morwy

Termika: zimna

Smak: słodki

Pomimo nazwy botanicznej morwa biała, używany surowiec jest morwą czarną, spotykaną także w Polsce, o ciemnobrunatnych owocach. Właśnie ta odmiana odżywia Krew i wzbogaca Yin, także Yin Nerek, użyteczna jest przy zawrotach głowy, tinnitusie, bezsenności i przedwczesnym siwieniu włosów. Pomocna także przy zaparciach z powodu braku Krwi i suchości, szczególnie u starszych osób. SangShen można spożywać bezpośrednio lub stosować jako składnik owsianek, kompotów czy nalewek.

TaoRen – pestka brzoskwini

Termika: neutralna

Smak: gorzki

Miękkie jądro pestki brzoskwini o charakterystycznym migdałowym zapachu i smaku przełamuje zastoje Krwi, szczególnie w dolnej części ciała, dzięki czemu ma częste i skuteczne zastosowanie przy bólach menstruacyjnych, nagromadzeniach mas brzusznych, przy urazach, ale i przy zablokowaniu Płuc i Jelit. Dzięki swej oleistej naturze nawilża Jelita i pomaga przy zaparciach.

 

Kompozycje ziół:

Kombinacje o termice chłodnej:

–        grypa z bólem gardła – krwawnik, mięta pieprzowa oraz kwiat czarnego bzu (wszystko w równych proporcjach),

–        ostry katar – świetlik, kwiat czarnego bzu, pokrzywa, jeżówka korzeń, lukrecja,

–        uporczywy suchy kaszel – babka, bratek, gwiazdnica, czeremcha, tymianek, jeżówka, lukrecja.

Kombinacje o termice ciepłej:

–        mieszanka uodparniająca – tymianek, żywotnik, lukrecja,

–        grypa oraz zapalenie zatok – krwawnik, arcydzięgiel litwor korzeń, imbir świeży, czarny bez, świetlik łąkowy.

 

Mieszanka do płukania jamy gardłowej “neutralna” – kora olchy, kora czeremchy, ziele majeranku, kwiat nagietka, kwiat rumianku, ziele hyzopu, liść szałwii oraz korzeń lukrecji dla zharmonizowania mieszanki.

 

Bibliografia:

T. Błaszczyk: Leczę ziołami chińskimi

J. Ross: Clinical Materia Medica