Czworolist pospolity właściwości lecznicze

Czworolist pospolity, z łac. Paris quadrifolia, to gatunek rośliny należący do rodziny trójlistowatych, liliowatych lub melantkowatych (zależnie od systemu kwalifikacyjnego). Występuje w niemal całej Europie, a także w syberyjskich regionach Azji.

Czworolist pospolity jest byliną osiągającą do 40 cm wysokości. Jego pędy są wzniesione i wystają ze szczytu długiego, czołgającego się kłącza. Łodyga rośliny jest wzniesiona i naga, a liście występują wyłącznie w jej górnej części i ułożone są okółkowo – najczęściej jest ich 4. Na szycie łodygi, w okresie od kwietnia do czerwca, pojawiają się także wyrastające pojedynczo kwiaty. Owocem czworolistu są ciemne jagody wypełnione nasionami, które dojrzewają późnym latem, wysychają i rozpadają się.

Czworolist pospolity preferuje podłoża żyzne, bogate w azot, próchniczne oraz wilgotne. Najlepiej służą mu gleby o odczynie od obojętnego do zasadowego – jeśli ma być uprawiany w ogrodzie z kwaśną ziemią, będzie ona wymagała odpowiedniego przygotowania. W naturze zasiedla lasy liściaste oraz mieszane i stanowiska częściowo lub w pełni zacienione, ale w miejscach lepiej doświetlonych zakwita częściej. Roślinę można rozmnażać przez wysiew nasion jesienią, jednak łatwiejszą metodą jest podział kłącza. Czworolist należy także do roślin mikoryzowych, co oznacza, że współżyje z grzybami – nie jest też zagrożony chorobami lub atakami szkodników, choć jego organy generatywne mogą być uszkadzane przez ślimaki.

                                                                                                            Fot: MN Handame

Czworolist jest gatunkiem trującym – szkodliwe są wszystkie jego części, natomiast najwyższe stężenie substancji trujących zawierają kłącza. Z tego powodu gatunek ten nie jest spożywany przez zwierzęta roślinożerne.

W lecznictwie ludowym świeże ziele po rozdrobnieniu stosuje się do leczenia ran i owrzodzeń, czyraków i stanów zapalnych. W przeszłości stosowany był także jako antidotum w przypadku zatrucia arszenikiem i rtęcią. Sok z owoców stosowano także przy stanach zapalnych oczu. W małych dawkach stosowano czworolist w leczeniu zapalenia oskrzeli, kaszlu i kokluszu, w łagodzeniu skurczy i kolki.

Nasiona i owoce stosowane były w roli afrodyzjaku, leku uspokajającego i narkotycznego oraz stosowano je do leczenia padaczki. W Rosji liśćmi czworolistu leczono zaburzenia psychiczne.

Kłącza używano jako lek wymiotny i przeczyszczający. Surowiec Fructus, Folia, Rhizoma Paridis quadrifoliae.
Działanie

Ziele czworolistu wskazywane jest jako surowiec kardenolidowy tj. działający farmakologicznie poprzez zwiększanie siły skurczu mięśnia sercowego i zmniejszenie ciśnienia żylnego. Stwierdzono także działanie cytotoksyczne i przeciwnowotworowe saponin zawartych w czworoliście. Gatunek jest wykorzystywany w homeopatii, gdzie stosuje się esencję ze świeżych roślin pozyskiwanych po dojrzeniu owoców.

Warto również podkreślić, że czworolist pospolity ma wiele właściwości leczniczych i kosmetycznych. W przeszłości roślina ta była stosowana jako lek na różnego rodzaju choroby, np. choroby skóry, gorączkę czy dolegliwości trawienne. W medycynie  ludowej czworolist pospolity był również stosowany jako środek przeczyszczający. W kosmetyce natomiast ekstrakty z tej rośliny stosowane są do pielęgnacji skóry, w tym do walki z trądzikiem.

Czworolist jest rośliną silną w działaniu, wymagająca ostrożnego i precyzyjnego dawkowania przy używaniu wewnętrznym. Jest ziołem przeznaczonym do używania dla wytrawnych fitoterapeutów. Czworolist przedawkowany wywołuje ciężkie uszkodzenie serca, wątroby i nerek. Objawami zatrucia czworolistem są: uczucie pieczenia w gardle, nudności z obfitymi wymiotami, biegunka, częstomocz, krwiomocz, podrażnienie i przekrwienie jelit oraz nerek, hemoliza krwi, rozszerzenie źrenic, spadek ciśnienia krwi, wzrost napięcia mięśnia sercowego lub efekt depresyjny na mięsień sercowy, porażenia, niedowłady, brak czucia powierzchniowego, niekiedy drgawki, halucynacje i odurzenie psychiczne. Śmierć następuje wskutek hemolizy, uszkodzenia nerek i ustania pracy serca. W wątrobie i nerkach stwierdza się nacieczenia tłuszczowe, wybroczyny krwi, wysięki.

Składniki aktywne: saponiny sterydowe i trójterpeny (diosgenina, jamogenina, sarsasapogenina, parylina, parystyfnina, parydyna, pennogenina), skrobia, pektyny, asparagina, flawonoidy. Saponiny czworolistów działają cytotoksycznie i przeciwnowotworowo. Doświadczalnie (prace z 2009 r.) na zwierzętach potwierdzono, że saponiny Paris indukują apoptozę komórek nowotworowych, np. raka jajnika, adenocarcinoma. Hamują też przerzuty nowotworów. Naukowo potwierdzono również właściwości przeciwpasożytnicze czworolistu wielkolistnego (2010 r.).

Działanie farmakologiczne przy wewnętrznym zastosowaniu: wykrztuśne, żółciopędne, przeciwzapalne, mukolityczne, rozkurczowe, uspokajające, moczopędne, “czyszczące krew”, antybakteryjne, fungistatyczne, pierwotniakobójcze, toksyczne wobec bezkręgowców pasożytniczych (obleńce, płazińce), przeciwwirusowe, onkostatyczne, hipotensyjne, przeciwcukrzycowe, rozwalniające, przeciwreumatyczne, przeciwalergiczne, hamujące reakcje autoagresji immunologicznej, przeciwłuszczycowe. Hamuje odruch kaszlu, choć jednocześnie działa wykrztuśnie.

Działanie farmakologiczne przy zastosowaniu zewnętrznym (przemywanie skóry, opłukiwanie, okłady): przeciwzapalne, odkażające, zmiękczające, rozjaśniające cerę, przeciwtrądzikowe, antyalergiczne, przeciwświądowe, przeciwłuszczycowe (Antipsoriaticum), przeciwtrądzikowe (Antiacneticum), nowotwory skóry; trudno gojące się rany, oparzenia, odleżyny, odparzenia, odmrożenia.

Wskazania zewnętrzne: bakteryjne, wirusowe, grzybowe choroby skóry, ropne schorzenia skóry (np. czyraki), zapalenie mieszków włosowych, łuszczyca, toczeń, trądzik różowaty i bakteryjny, trądzik kosmetyczny, zmiany cukrzycowe skóry, łupież, wypadanie włosów na tle autoimmunologicznym, wypryski, atopowe zapalenie skóry, pokrzywka, ukąszenia skóry przez owady i pajęczaki, choroby roztoczowe skóry.

W kosmetykach: jako środek antyseptyczny, oczyszczający pory, zmiękczający, wybielający, przeciwzapalny.

W polskiej medycynie ludowej w leczeniu ropni skórnych, niestówki (głęboki ropień dochodzący do kości, umiejscowiony zwykle na palcu lub pięcie ( D. Tylkowa 1989 r.).

Preparaty i dawkowanie.

Napar czworolistowy – Infusum Paridis 5% (5 g surowca /ziele lub kłącza/ rozdrobnionego na 100 ml wrzącej wody, odstawić na 40 minut, przecedzić): 4 razy dziennie po 1 łyżce (15 ml) naparu. Ponadto do okładów i przemywania schorzałych miejsc, płukania włosów. Przy kandydozie i kryptokokkozie przewodu pokarmowego przed jedzeniem.

Uwaga! Dawniej używano wyższych dawek. Osobiście odradzam zwiększać dawkowanie.

Nalewka czworolistowa – Tinctura Paridis: 1 część surowca rozdrobnionego (ziele lub kłącze) zalać 5 częściami alkoholu 50-60%, odstawić na 7 dni, przefiltrować. Zażywać 2 razy dziennie po 30 kropli. Zewnętrznie do przemywania i okładania zmian skórnych, w tym również nowotworowych.

Syrop czworolistowy – Sirupus Paridis na nieżyty układu oddechowego i chroniczną chrypkę: przygotować 100 ml naparu; dodać do tego naparu 10 ml nalewki czworolistowej i 100 ml miodu. Zażywać po 1 łyżeczce 3-4 razy dziennie.

Maść przeciwrakowa – Unguentum Antitumorum:
Świeże ziele z kłączem czworolistu 12,5 g
Świeże ziele z kłączem glistnika jaskółczego ziela 12,5 g
Owoc jemioły świeży lub mrożony 12,5 g
Świeże ziele barwinka 12,5 g
Surowce rozdrobnić blenderem na papkę z dodatkiem mieszaniny oleju lnianego i tranu (1:1). Olej dodawać stopniowo w czasie miksowania surowców. Po uzyskaniu jednolitej masy zamknąć w słoiczku i przechowywać w lodówce lub część zamrozić. Można dodać 15 g kwasu galusowego lub ferulowego (ferulic, gallic acid) dla wzmocnienia działania. Zmiany rakowe przemywać nalewką nagietkową, a potem pokrywać uzyskaną maścią, najlepiej pod gazę, w opatrunku. Opatrunek zmieniać 3 razy dziennie. Leczy również oporne zmiany łuszczycowe, szczególnie z dodatkiem kwasu galusowego.

Wg. Różański.li